วัสดุที่ใช้
๑. ต้นกระจูด
๒. สีย้อมผ้า และภาชนะที่ใช้ในการย้อมสี
๓. ลูกกลิ้งเครื่องรีดกระจูด
๔. กรรไกร หรือมีด ตัดหนวด
๕. จักรเย็บผ้าสำหรับเย็บรอยต่อ
ขั้นตอนการผลิต
การจักสานกระจูด แบ่งออกเป็น ๒ ขั้นตอน คือ การเตรียมต้นกระจูดและการจักสาน
๑.การเตรียมกระจูด มีขั้นตอนและวิธีการในการเตรียมกระจูด ดังนี้
การคัดต้นกระจูด มีขั้นตอนคือ
- การเลือกต้นกระจูด
จะเลือกต้นที่ไม่แก่จัด ไม่อ่อนเกินไป เลือกลำต้นยาว เพราะจะนำไปจักสานได้ปริมาณมากกว่าลำต้นสั้น เมื่อเลือกได้ต้นตามต้องการแล้ว จะถอนต้นกระจูด โดยใช้มือสองข้างโอบกระจูดเข้าหาตัวผู้ถอนแล้วดึงขึ้นเรื่อย ๆ ห้ามกระตุกเพราะจะทำให้ลำต้นขาดและแตกง่าย แล้วจึงนำต้นมามัดเป็นกำ หนึ่งกำมีเส้นผ่าศูนย์กลาง ๑ ฟุต การมัดจะต้องคัดแยกกระจูดหรือเรียกว่า โช๊ะจูด ให้กระจูดมีขนาดความยาวเท่ากัน
- เมื่อมัดกระจูดตามขนาด เป็นกำแล้วนำไปคลุกกับดินโคลนสีขาว เพื่อทำให้กระจุดมีสีขาวนวล ใช้เท้าเหยียบเพื่อให้น้ำโคลนเข้าถึงทุกส่วน แล้วนำไปผึ่งแดดประมาณ ๒-๓ วัน โดยการนำกระจูดมากระจายออกเป็นแนวนอน เรียกว่าตากแบบรายเห ซึ่งจะทำให้กระจูดแห้งเร็ว ถ้ากระจูดขนาดสั้น จะนิยมตากเป็นรายจอบ ซึ่งเป็นแนวตั้ง
- การรีดกระจูด
นำกระจูดที่ตากแห้งแล้ว มาตากน้ำค้าง ๑ คืน เพื่อให้กระจูดลื่น ในสมัยก่อนจะตำกระจูดด้วยสากไม้ ปัจจุบันใช้ลูกกลิ้งคอนกรีตทับจนกระจูดเรียบ หรือบางคนใช้เครื่องจักรรีดยางแผ่นลูกกลิ้งเรียบ มารีดกระจูดทำให้รีดกระจูดได้รวดเร็วกว่าวิธีอื่น
- การย้อมสีกระจูด
เพื่อให้กระจูดได้สีตามต้องการ โดยนำกระจูดที่รีดแล้วมาย้อมสี ใช้ภาชนะปากกว้างต้มน้ำให้เดือด เติมสีและเกลือ พอเดือด นำกระจูดมาพับจุ่มแช่น้ำสี ๒-๓ นาที แล้วนำไปผึ่งแดดให้แห้ง
๒.วิธีการจักสานกระจูด
ผลิตภัณฑ์กระจูดจะนิยมสานเสื่อ กระสอบนั่ง ซึ่งมีกรรมวิธีในการจักสานแบบเดียวกัน ขั้นตอนมีดังนี้
- การวางเรียงต้นกระจูดที่รีดแล้ว
จะต้องให้ปลายกับโคนต้น วางสลับกันเพราะถ้าไม่สลับ จะทำให้ผลิตภัณฑ์เสียรูปทรงได้
- การวางลวดลาย
ผู้จักสานจะต้องวางเรียงต้นกระจูดสีพื้น และสีอื่น ๆ ตามที่คิดไว้ ลวดลายที่ใช้ในการจักสานจะทำให้เสื่อกระจูดสวยงามและบ่งบอกถึงภูมิปัญญาของผู้จักสาน การวางตอกกระจูดจึงวางตามลวดลาย เช่น ลายสอง ลายสาม ลายสี่ ลายลูกแก้ว ลายก้างปลา ลายใยแมงมุม ลายกระดานหมากรุก ลายดอกจันทน์ ลายดอกพิกุล เป็นต้น แต่ลายที่นิยมสานมากที่สุดคือลายสอง
- การสาน
เริ่มต้นสานจากริม คือ จากปลายตอกด้านใดด้านหนึ่งไปจนสุดอีกด้าน ตามลวดลายที่ผู้สานต้องการ แต่ผลิตภัณฑ์กระสอบนั่งจะเริ่มจักสานจากกึ่งกลางของตอก ผู้จักสานส่วนใหญ่จะใช้ท่านั่งขัดสมาธิ หรือนั่งชันเข่าข้างเดียว
- การตกแต่ง
หลังจากสานเสร็จแล้ว จะต้องเก็บริมหรือพับริม และตัดหนวดปลายตอกที่เหลือออก จะพับริม ๒ แบบคือแบบพับกลับ และแบบช่อริม โดยพับปลายตอกเข้าหาผืนเสื่อ แล้วสานตามลายสานเดิม ประมาณ ๔ นิ้ว แล้วตัดปลายตอกที่เหลือออก
การประยุกต์ใช้
- ในสมัยโบราณ ผลิตภัณฑ์จากการจักสานกระจูด นิยมใช้ตั้งแต่งดั้งเดิม ใช้รองนอนและรองนั่ง โดยการจักสานเป็นเครื่องใช้ในบ้าน ได้แก่ เสื่อกระจูดขนาดตามต้องการที่จะใช้นอนและนั่ง มีลักษณะใช้งานได้นาน ทนทาน และราคาไม่แพง
กระสอบที่จักสานจากกระจุด เช่น สอบนั่ง สอบนอน สอบหมาก สอบหมุกเป็นต้น แต่ละชนิดมีลักษณะรูปแบบขนาดและประโยชน์ใช้สอยแตกต่างกัน ใช้เก็บเข้าของที่ใช้ในครัว ได้แก่ ข้าวสาร อาหารแห้งต่าง ๆ หรือใช้เป็นเชี่ยนหมาก ที่เก็บเสื้อผ้า เป็นต้น
- การประยุกต์ใช้ในปัจจุบัน ได้ดัดแปลงผลิตภัณฑ์เป็นหลายรูปแบบ ทั้งเป็นของใช้และเครื่องตกแต่งบ้านเรือน ได้แก่ กระเป๋าถือ กระเป๋าสะพาย ที่รองจานข้าว ที่รองแก้วน้ำ พัด หมวก ที่ใส่ซองจดหมาย เป็นต้น
จัดทำโดย
นายฤกษ์ดี จันทร์เอียด
รหัส 5711513057
คณะเทคโนโลยีอุตสาหกรรม
สาขาเทคโนโลียีคอมพิวเตอร์
